این مقاله برگردان فارسی وایتپیپر منتشرشده در وبسایت انجمن قهوه تخصصی (SCA) تحت عنوان: پیش بهسوی تعریف قهوه تخصصی است.
یکی از چالشهای همیشگی که صنعت قهوه تخصصی با آن روبرو بوده است، مفهوم «قهوه تخصصی» است. موضوعی بهظاهر ساده اما مبهم و قابل بحث. در تعریف این عبارت ما معمولا به دو مورد توضیح برمیخوریم؛ مورد اول که کلی و برگرفته از خود عبارت است: «قهوه تخصصی، قهوهای خاص است». مورد دوم اشاره به «نمونههای قهوه دارد که هیچ عیبی از دستهی عیوب گروه ۱ ندارند و از عیوب گروه ۲، حداکثر مجاز به داشتن ۵ عیب هستند و با ردهی حداقل ۸۰ از ۱۰۰ در معیار ارزیابی انجمن قهوه تخصصی قرار میگیرند.» ما معتقدیم که راهحلی برای این مشکل با استفاده از یک چارچوب بر اساس «ویژگیهای» برگرفته از قهوه تخصصی پیدا کردیم. این مفهوم منجر به تعریف دقیق و مفید قهوه تخصصی میشود که در انتهای این مقاله بررسی خواهد شد.
اکثر تعاریف تخصصی، معادل و نظیر واژهی «کیفیت» هستند؛ مانند تعریف انجمن قهوه تخصصی آمریکا: «قهوه تخصصی به دانه سبز قهوه با بالاترین کیفیت اشاره دارد که به کمک برشتهکاری، به پتانسیلهای طعمی آن میتوان رسید.» در این تعریف از عبارت «کیفیت» استفاده شده است که فرهنگ انگلیسی آکسفورد آنرا بدین صورت تعریف میکند: «استاندارد چیزی که در مقایسه با چیزهای دیگر از نوع مشابه، اندازهگیری میشود؛ معادل درجهی برتری آن چیز.» به نظر میرسد که این تعریف کارساز است، بهجز مواردی که «ترجیحات شخصی» مدنظر قرار میگیرد. این تعریف که نشأتگرفته از اندازهگیری و توانایی اندازهگیری ویژگیها است، در محصولاتی مانند قهوه که ترجیحات شخصی لحاظ میشود میتواند دشوار باشد. با این حال مفهوم دیگری از عبارت «کیفیت» وجود دارد که در تعریف دوم آکسفورد آمده است: «صفات یا ویژگیهای متمایزی که کسی یا چیزی از آن برخوردار است.»
با همین دو معنا میتوانیم محصول پیچیدهای مانند قهوه را بهطور کامل توصیف کنیم: «تعدد ویژگیها در معنای دوم که برای ایجاد حس کلی از کیفیت در معنای اول ترکیب میشود. آیا ارزیابی جامع کیفیت قهوه میتواند روش بهتری برای ارزیابی «ویژگی» یک قهوه و در نتیجه ارزش آن در بازار باشد؟ با این تفاسیر، خود «ویژگی» به چه معناست؟
یک «ویژگی»، صفتی برای بیان مشخصهی یک چیز است و یک محصول میتواند در قالب مجموعهای از این ویژگیها در نظر گرفته شده و ارزشگذاری شود.
گروهبندی ویژگیها:
با توجه به اینکه ویژگیها با یکدیگر متفاوت هستند، میتوان آنها را در گروههای مختلف سازماندهی کرد. بهعنوان مثال، یکی از راهها برای تقسیم ویژگیها، قرارگیری آنها در دو دستهی کلی است:
- ویژگیهای ذاتی ( درونی یا مادی)
- ویژگیهای غیرذاتی (بیرونی یا نمادین)
ویژگیهای ذاتی بخشی از واقعیت جسمی قهوه هستند: شکل و ظاهر، ترکیبات شیمیایی و خواص حسی ناشی از همین ترکیبات. بهعنوان مثال، درجهی برشتهکاری قهوه یک ویژگی ذاتی قهوه محسوب میشود چرا که ماهیت طعم و بافت آن را در خود دارد. ویژگیهای ذاتی گاهی با عناوین «درونی»، «جسمی» یا «مادی» نیز شناخته میشوند.
دستهی دوم از ویژگیها، ویژگیهای غیرذاتی نامیده میشوند که مرتبط با اطلاعات محصول است. در قهوه این ویژگیها شامل خاستگاه، تولیدکننده، گواهینامههای دریافتی و حتی نام تجاری محصول و ... است.
تمایز بین ویژگیهای ذاتی و غیرذاتی تنها یک راه برای سازماندهی ویژگیها است. راههای زیادی برای این زمینه وجود دارد که باعث خاص بودن قهوه میگردد.
«ویژگیها قابل اندازهگیری هستند.»
بر خلاف مفهوم سخت و پیچیدهای که از کیفیت ارائه شده است، ویژگیهای کاملتعریفشده در این بخش را میتوان با استفاده از روشهای مختلف شناسایی و کمیسازی کرد. در این صورت، ویژگیهای یک محصول مشخص شده و برای مقایسه با دیگر محصولات استفاده میشود. این توانایی برای تعیین کمیت ویژگیها، اندازهگیری دقیق ویژگیهای محصول و دریافت معنی از آن اطلاعات را امکانپذیر میکند. در قهوه، کمیت ویژگیهای حسی را میتوان با استفاده از روشهایی مانند آنالیز توصیفی حسی تعیین کرد که برای انجام آن از پنلهای آموزشدیده برای توصیف دقیق طعم قهوه استفاده میشود. این تکنیک منجر به توسعهی چرخهی طعمی قهوه شد که در حال حاضر برای مشخصشدن تأثیرات حسی ژنتیک، تکنیکهای دمآوری و روشهای برشتهکاری بر طعم قهوه استفاده میشود. برای اندازهگیری سایر ویژگیها میتوان از روشهای دیگری استفاده کرد. برای مثال، ویژگیهایی مانند «دوستداشتن» و «ترجیحات شخصی» را میتوان با استفاده از ابزارهای استانداردشدهی روانشناختی و تحقیقات مصرفکننده اندازهگیری کرد. ترکیب یک رویکرد توصیفی به ویژگیها («محصول چه ویژگیهایی دارد؟») با آزمونهای موثر («این تأثیرات چگونه درک میشوند؟») یک زمینهی سریعِ در حال رشد و قدرتمند در تحقیقات مصرفکننده است که ما را به مزیت بعدی چارچوب مبتنی بر ویژگیها برای تعریف قهوهی تخصصی سوق میدهد:
«اندازهگیری ارزش تولید این ویژگیها نیز امکانپذیر است.»
«اندازهگیری ارزش»
بعد از شناسایی ویژگیهای یک محصول، میتوانیم از ابزارهای اقتصادی برای تعیین ارزش آنها استفاده کنیم. در مقالهی اقتصاددان توگو ترائوره تحت عنوان «چیزی که امتیازات و قیمتهای قهوه تخصصی را توضیح میدهد»، آنالیز تأثیر ویژگیهای مختلف ذاتی و غیرذاتی بر قیمتهای Cup Of Excellence، ارزش «ویژگیها» را در زمینهی مسابقات بینالمللی قهوه نشان میدهد. به عنوان مثال، مشخص شد که ویژگی حسی ذاتی «میوهای» قویترین تأثیر را بر قیمت مزایده، هم نسبت به همهی ویژگیهای حسی و هم نسبت به ویژگی غیرذاتی «گواهینامههای ارگانیک» دارد.
به این ترتیب، یک چارچوب مبتنی بر ویژگیها نه تنها برای اندازهگیری و مشخصکردن ارزش ویژگیهای مختلف قهوه، بلکه برای اندازهگیری ارزش آنها در بازار، که کانون اصلی مورد علاقهی جامعهی قهوه تخصصی است مورد استفاده است.
کاربرد در قهوه تخصصی
اگر قهوه مجموعهای از ویژگیها باشد -و ما مشخص کردهایم که یک قهوهی «خاص» است- پس حس «خاصبودن» آن (متمایز بودن، منحصربهفرد بودن یا ارزش ویژه) از ویژگیهای آن ناشی میشود. علاوه بر این، اگر نقطهی مقابل «قهوه تخصصی»، «قهوه تجاری» باشد، مشخص است که تفاوت این دو در ویژگیهای متمایزشان است: «تجاری» به این دلیل نامیده میشود که بر یکسانبودن و قابلیت تعویض تمرکز دارد که عملاً ویژگیهای متمایز را بهخاطر تجاری بودن به حداقل میرساند. در مقابل، جنبش قهوه تخصصی در مورد شناخت و تجلیل از ویژگیهای متمایز بوده است، خواه ویژگیهای ذاتی مانند طعم و درجهی برشتهکاری و خواه ویژگی غیرذاتی مانند خاستگاه و ... باشد. بنابراین، میتوانیم رابطهی تجاری/تخصصی را نه بهعنوان یک دوگانگی، بلکه بهعنوان یک پیوستار تصور کنیم که قهوهها «ویژهتر» یا «خاصتر» میشوند چرا که ویژگیهای متمایزتری از خود نشان میدهند.
با این روش فیلتراسیون، شناسایی یک قهوهی تخصصی با ارزیابی سادهی ویژگیهای آن، هم ذاتی (عدم وجود نقص، ویژگیهای طعمی و اندازهی دانه) و هم غیرذاتی (خاستگاه، تولیدکننده، سبک کشاورزی و ...) آسانتر است. این چارچوب، اهمیت قابلیت رهگیری و شفافیت را آشکار میسازد؛ چرا که این نوع برنامهها، ویژگیهای غیرذاتی بیشتری را به بخشی از یک محصول تبدیل میکنند. یک قهوهی غیرقابل رهگیری باید تنها بر اساس ویژگیهای ذاتی آن ارزیابی شود. قهوهای که قابلیت رهگیری کامل و شفاف دارد ممکن است دهها ویژگی غیرذاتی در بالای ویژگیهای ذاتی داشته باشد که بهطور بالقوه، ارزش قهوه را در بازار بالا ببرد.
امتیازدهی ویژگیهای قهوه تخصصی
از آنجایی که ویژگیها را میتوان اندازهگیری کرد، یک چارچوب مبتنی بر ویژگیها خود را به رویکردهای امتیازدهی که در قهوه تخصصی آشنا هستند، میرساند. با این حال، به جای محدودشدن به امتیازهای «کیفیت» و تعداد عیوب، ویژگیهای غیرذتی را نیز میتوان شمارش کرد. این یک رویکرد بسیار جامعتر به کیفیت و ارزش در بازار است و به ما ایدهی بهتری از آنچه که ارزش را برای مصرفکنندگان و تولیدکنندگان به طور یکسان هدایت میکند، میدهد. با این حال، آنچه این مفهوم انجام نمیدهد، ارائهی یک تعریف خاص و محدود از «کیفیت» است که برخی از طرفداران قهوه تخصصی در گذشته به دنبال آن بودهاند. ویژگیای که در بازارْ ارزش را به ارمغان میآورد، ویژگیای است که به قهوه «خاصبودن» را میبخشد و آنرا در یک وضعیت تخصصی بهحساب میآورد. این تصور در تضاد با ایدئولوژی «آنچه در فنجان است مهم است» قرار میگیرد، زیرا این رویکرد، ویژگیهای غیرذاتی را بیارزش میکند. آنچه در فنجان است، مانند خود فنجان و نحوهی ورود قهوه به فنجان اهمیت دارد. «در حقیقت همه چیز مهم و قابل شمارش است.»
پذیرش تفاوت
از آنجا که ویژگیها به خودی خود ارزشمند هستند، یک چارچوب مبتنی بر ویژگیها تأکید کمتری بر قواعد کیفیت جهانی دارد و بیشتر بر ویژگیهای خاص که در بازارهای متنوع مورد استقبال قرار میگیرد، تأکید میکند. اهمیت این موضوع به این دلیل است که قهوهی تخصصی به یک پدیدهی جهانیتر تبدیل میشود؛ چرا که فرهنگهای متنوع طبیعتاً جنبههای قهوه را بسیار متفاوت ارزیابی میکنند. بهعنوان مثال، یک خریدار قهوه در کره ممکن است ویژگی طعمی مانند میوهای را بسیار بالاتر از یک نفر در آلمان ارزیابی کند. این ممکن است برای هر ویژگی یا مجموعهای از ویژگیها صادق باشد. ارزش در اینجا فقط بین المللی نیست: همانطور که بازارهای قهوهیِ توسعهیافته مانند اروپا و ایالات متحده در ارائهی قهوه خود متنوعتر میشوند، قواعد مربوط به قهوهی تخصصی باید برای رونق گسترش یابد. خردهفرهنگهای مختلف - حتی در داخل کشوری مانند ایالات متحده - در ویژگیهای مختلف ارزش پیدا میکنند. این چارچوب راهی برای درک و پذیرش این تفاوتها فراهم میکند و گنجاندن آنها در جنبش قهوهی تخصصی فقط میتواند ما را مصممتر کند.
تعریف قهوه تخصصی مبتنی بر ویژگیها
با درنظرگرفتن ویژگیها، ما تعریف زیر را از قهوه تخصصی توسعه دادهایم که هدف آن تعریف مفهوم و همچنین ارائهی چارچوبی برای تحقیق، ترویج، بحث و تبادل اطلاعات مؤثر است:
قهوه تخصصی یک «قهوه» یا «تجربهی قهوه» است که بهواسطهی ویژگیهای متمایز آن شناخته شده است و به دلیل این ویژگیها ارزش اضافی قابل توجهی در بازار دارد.
ما معتقدیم که مفهوم ویژگیها که در این مقاله بررسی میشود، زمینهای را برای جامعه قهوه تخصصی فراگیرتر ایجاد میکند و از ارزشهای ما برای کار به سمت صنعت قهوهی پررونق، عادلانه و پایدار حمایت میکند. این مفهوم - و تعریف قهوه تخصصی که از آن حاصل میشود - بر آنچه که توسط دوستداران قهوه و تجارت قهوه ارزشمند است تمرکز میکند و چارچوبی را ایجاد میکند که ضمن احترام به ترجیحات مختلف مصرف کننده، درک تولیدکننده را از نحوهی برقراری ارتباط و افزایش ارزش قهوههایی که تولید میکند تقویت میکند.
در نهایت و مهمتر از همه، تعریف مبتنی بر ویژگی قهوه تخصصی، تمام فرهنگهای قهوه تخصصی جهان را، هرچقدر که ممکن است متنوع و مختلف باشند، پاس میدارد و شامل این ایده میشود که ممکن است هیچ قضاوت مطلقی برای چنین محصول پیچیده و بسیار محبوب وجود نداشته باشد.